Mi Ultimo Adios in Various Tongues

 

Mi último adiós 

(original )by Dr. Jose Rizal

 

¡Adiós, Patria adorada, región del sol querida,
Perla del mar de oriente, nuestro perdido Edén!
A darte voy alegre la triste mustia vida,
Y fuera más brillante, más fresca, más florida,
También por ti la diera, la diera por tu bien.

En campos de batalla, luchando con delirio,
Otros te dan sus vidas sin dudas, sin pesar;
El sitio nada importa, ciprés, laurel o lirio,
Cadalso o campo abierto, combate o cruel martirio,
Lo mismo es si lo piden la patria y el hogar.

Yo muero cuando veo que el cielo se colora
Y al fin anuncia el día tras lóbrego capuz;
si grana necesitas para teñir tu aurora,
Vierte la sangre mía, derrámala en buen hora
Y dórela un reflejo de su naciente luz. 

Mis sueños cuando apenas muchacho adolescente,
Mis sueños cuando joven ya lleno de vigor,
Fueron el verte un día, joya del mar de oriente,
Secos los negros ojos, alta la tersa frente,
Sin ceño, sin arrugas, sin manchas de rubor 

Ensueño de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,
¡Salud te grita el alma que pronto va a partir!
¡Salud! Ah, que es hermoso caer por darte vuelo,
Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,
Y en tu encantada tierra la eternidad dormir.

Si sobre mi sepulcro vieres brotar un día
Entre la espesa yerba sencilla, humilde flor,
Acércala a tus labios y besa al alma mía,
Y sienta yo en mi frente bajo la tumba fría,
De tu ternura el soplo, de tu hálito el calor.

Deja a la luna verme con luz tranquila y suave,
Deja que el alba envíe su resplandor fugaz,
Deja gemir al viento con su murmullo grave,
Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,
Deja que el ave entone su cántico de paz.

Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore
Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;
Deja que un ser amigo mi fin temprano llore
Y en las serenas tardes cuando por mí alguien ore,
¡Ora también, oh Patria, por mi descanso a Dios!

Ora por todos cuantos murieron sin ventura,
Por cuantos padecieron tormentos sin igual,
Por nuestras pobres madres que gimen su amargura;
Por huérfanos y viudas, por presos en tortura
Y ora por ti que veas tu redención final.

Y cuando en noche oscura se envuelva el cementerio
Y solos sólo muertos queden velando allí,
No turbes su reposo, no turbes el misterio,
Tal vez acordes oigas de cítara o salterio,
Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.

Y cuando ya mi tumba de todos olvidada
No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,
Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,
Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,
El polvo de tu alfombra que vayan a formar.

Entonces nada importa me pongas en olvido.
Tu atmósfera, tu espacio, tus valles cruzaré.
Vibrante y limpia nota seré para tu oído,
Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,
Constante repitiendo la esencia de mi fe.

Mi patria idolatrada, dolor de mis dolores,
Querida Filipinas, oye el postrer adiós.
Ahí te dejo todo, mis padres, mis amores.
Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores,
Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.

Adiós, padres y hermanos, trozos del alma mía,
Amigos de la infancia en el perdido hogar,
Dad gracias que descanso del fatigoso día;
Adiós, dulce extranjera, mi amiga, mi alegría,
Adiós, queridos seres, morir es descansar.

My Last Farewell 

(Modern English translation by Edwin Agustín Lozada)

Farewell, beloved Country, treasured region of the sun,
Pearl of the sea of the Orient, our lost Eden!
To you eagerly I surrender this sad and gloomy life;
And were it brighter, fresher, more florid,
Even then I’d give it to you, for your sake alone.
In fields of battle, deliriously fighting,
Others give you their lives, without doubt, without regret;
The place matters not: where there’s cypress, laurel or lily,
On a plank or open field, in combat or cruel martyrdom,
It’s all the same if the home or country asks.
I die when I see the sky has unfurled its colors
And at last after a cloak of darkness announces the day;
If you need scarlet to tint your dawn,
Shed my blood, pour it as the moment comes,
And may it be gilded by a reflection of the heaven’s newly-born light.

My dreams, when scarcely an adolescent,
My dreams, when a young man already full of life,
Were to see you one day, jewel of the sea of the Orient,
Dry those eyes of black, that forehead high,
Without frown, without wrinkles, without stains of shame.
My lifelong dream, my deep burning desire,
This soul that will soon depart cries out: Salud!
To your health! Oh how beautiful to fall to give you flight,
To die to give you life, to die under your sky,
And in your enchanted land eternally sleep.
If upon my grave one day you see appear,
Amidst the dense grass, a simple humble flower,
Place it near your lips and my soul you’ll kiss,
And on my brow may I feel, under the cold tomb,
The gentle blow of your tenderness, the warmth of your breath.

Let the moon see me in a soft and tranquil light,
Let the dawn send its fleeting radiance,
Let the wind moan with its low murmur,
And should a bird descend and rest on my cross,
Let it sing its canticle of peace.

Let the burning sun evaporate the rains,
And with my clamor behind, towards the sky may they turn pure;
Let a friend mourn my early demise,
And in the serene afternoons, when someone prays for me,
O Country, pray to God also for my rest!

Pray for all the unfortunate ones who died,
For all who suffered torments unequaled,
For our poor mothers who in their grief and bitterness cry,
For orphans and widows, for prisoners in torture,
And for yourself pray that your final redemption you’ll see.

And when the cemetery is enveloped in dark night,
And there, alone, only those who have gone remain in vigil,
Disturb not their rest, nor the mystery,
And should you hear chords from a zither or psaltery,
It is I, beloved Country, singing to you.

And when my grave, then by all forgotten,
has not a cross nor stone to mark its place,
Let men plow and with a spade scatter it,
And before my ashes return to nothing,
May they be the dust that carpets your fields.

Then nothing matters, cast me in oblivion.
Your atmosphere, your space and valleys I’ll cross.
I will be a vibrant and clear note to your ears,
Aroma, light, colors, murmur, moan, and song,
Constantly repeating the essence of my faith.

My idolized country, sorrow of my sorrows,
Beloved Filipinas, hear my last good-bye.
There I leave you all, my parents, my loves.
I’ll go where there are no slaves, hangmen nor oppressors,
Where faith doesn’t kill, where the one who reigns is God.

Goodbye, dear parents, brother and sisters, fragments of my soul,
Childhood friends in the home now lost,
Give thanks that I rest from this wearisome day;
Goodbye, sweet foreigner, my friend, my joy;
Farewell, loved ones, to die is to rest.

HULING PAALAM

(salin ni Jose Gatmaytan)

Paalam na, sintang lupang tinubuan, Bayang masagana sa init ng araw, Edeng maligaya sa ami’y pumanaw At perlas ng dagat sa dakong Silangan. Inihahandog ko ng ganap na tuwa Sa iyo yaring buhay na lanta na’t aba; Naging dakila ma’y iaalay rin nga Kung dahil sa iyong ikatitimawa. Ang nanga sa digmaan dumog sa paglaban Handog din sa iyo ang kanilang buhay, Hirap ay di pansin at di gunamgunam Ang pagkaparool o pagtagumpay. Bibitaya’t madlang mabangis na sakit O pakikibakang lubhang mapanganib, Pawang titiisin kung ito ang nais Ng baya’t tahanang pinakaiibig. Ako’y mamamatay ngayong minamalas Ang kulay ng langit na nanganganinag Ibinababalang araw ay sisikat Sa kabila niyang mapanglaw na ulap. Kung dugo ang iyong kinakailangan Sa ikadidilag ng iyong pagsilang, Dugo ko’y ibubo’t sa isa man lamang Nang gumigiti mong sinag ay kuminang. Ang mga nasa ko, mulang magkaisip, Magpahanggang ngayon maganap ang bait, Ang ikaw’y makitnag hiyas na marikit Ng dagat Silangan na nakaliligid. Noo mo’y maningning at sa mga mata Mapait na luha bakas ma’y wala na, Wala ka ng poot, wala ng balisa, Walang kadungua’t munti mang pangamba, Sa sandaling buhay maalab kong nais Ang kagalingan mo’t ang paiwang sulit Ng kaluluwa king gayak ng aalis: Ginhawa’y kamtan mo! Anong pagkarikit! Nang maaba’t ikaw’y mapataas lamang, Mamatay at upang mabigyan kang buihay, Malibing sa lupang puspos ng karika’t Sa silong ng iyong langit ay mahimlay. Kung sa ibang araw ikaw’y may mapansin Nipot na bulaklak sa aba kong libing, Sa gitna ng mga damong masisinsin, Hagka’t ang halik mo’y itaos sa akin. Sa samyo ng iyong pagsuyong matamis, Mataos na taghoy ng may sintang sibsib, Bayang tumaggap noo ko ng init, Na natatabunan ng lupang malamig. Bayan mong ako’y malasin ng buwan Sa liwang niyang hilano’t malamlam; Bayan ihatid sa aking liwayway Ang banaang niyang dagling napaparam. Bayaang humalik ang simoy ng hangin; Bayaang sa huning masaya’y awitin Ng darapong ibon sa kurus ng libing Ang buhay payapang ikinaaaliw. Bayaang ang araw na lubhang maningas Pawiin ang ulan, gawing pawang ulap, Maging panganuring sa langit umakyat, At ang aking daing ay mapakilangkap. Bayaang ang aking maagang pagpanw, Itangis ng isnag lubos na nagmamahal; Kung may umalala sa akin ng dasal, Ako’y iyo sanang idalangin naman. Idalangin mo rin ang di nagkapalad, Na nangamatay na’t yaong nanganhirap sa daming pasakit, at ang lumalangap naming mga ina luhang masaklap. Idalangin sampo ng bawa’t ulila at nangapipiit na tigib ng dusa; idalangin mo ring ikaw’y matubos na sa pagkaaping laong binata. Kung nababalot na ang mga libingan Ng sapot na itim ng gabing mapanglaw, at wala ng tanod kundi pawing patay, huwang gambalain ang katahimikan. Pagpitagan mo ang hiwagang lihim, at mapapakinggan ang tinig marahil, ng isang saltero: Ito nga’y ako ring inaawitanka ng aking paggiliw. Kung ang libingan kong limot na ang madla ay wala nang kurus at bato mang tanda sa nangangabubukid ay ipaubayang bungkali’t isabog ang natipong lupa. Ang mga abo ko’y bago pailanglang mauwi sa wala na pinaggalingan, ay makalt munag parang kapupunanng iyong alabok sa lupang tuntungan. Sa gayo’y walaa ng anoman sa akin, na limutin mo ma’t aking lilibutin ang himpapawid mo kaparanga’t hangin at ako sa iyo’y magiging taginting. Bango, tinig, higing, awit na masaya liwanag aat kulay na lugod ng mata’t uulit-ulitin sa tuwi-tuwina. Ako’y yayao na sa bayang payapa, na walang alipi’t punoing mapang-aba, doo’y di nanatay ang paniniwala at ang naghahari Diyos na dakila. Paalam anak, magulang, kapatid, bahagi ng puso’t unang nakaniig, ipagpasalamat ang aking pag-alis sa buhay na itong lagi ng ligalig. Paalam na liyag, tanging kaulayaw, taga ibang lupang aking katuwaan, paaalam sa inyo, mga minamahal; mamatay ay ganap na katahimikan.

PAHIMAKAS(salin ni Andres Bonifacio)       Pinipintuho kong Bayan ay paalam, Lupang iniirog ng sikat ng araw, mutyang mahalaga sa dagat Silangan, kaluwalhatiang sa ami'y pumanaw. Masayang sa iyo'y aking idudulot ang lanta kong buhay na lubhang malungkot; maging maringal man at labis alindog sa kagalingan mo ay aking ding handog. Sa pakikidigma at pamimiyapis ang alay ng iba'y ang buhay na kipkip, walang agam-agam, maluag sa dibdib, matamis sa puso at di ikahapis. Saan man mautas ay dikailangan, cipres o laurel, lirio ma'y patungan pakikipaghamok, at ang bibitayan, yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan. Ako'y mamamatay, ngayong namamalas na sa silinganan ay namamanaag yaong maligayang araw na sisikat sa likod ng luksang nagtabing na ulap. Ang kulay na pula kung kinakailangan na maitina sa iyong liway-way, dugo ko'y isabong at siyang ikinang ng kislap ng iyong maningning na ilaw Ang aking adhika sapul magkaisip ng kasalukuyang bata pang maliit, ay ang tanghaling ka at minsan masilip sa dagat Silangan hiyas na marikit. Natuyo ang luhang sa mata'y nunukal, taas na ang noo't walang kapootan, walang bakas kunot ng kapighatian gabahid man dungis niyong kahihiyan. Sa kabuhayang ko ang laging gunita maningas na aking ninanasa-nasa ay guminhawa ka ang hiyas ng diwa hingang papanaw ngayong biglang-bigla. pag hingang papanaw ngayong biglang-bigla. Ikaw'y guminhawa laking kagandahang akoy malugmok, at ikaw ay matanghal, hiniga'y malagot, mabuhay ka lamang bangkay ko'y masilong sa iyong Kalangitan. Kung sa libingan ko'y tumubong mamalas sa malagong damo mahinhing bulaklak, sa mga labi mo'y mangyayaring itapat, sa kaluluwa ko hatik ay igawad. At sa aking noo nawa'y iparamdam, sa lamig ng lupa ng aking libingan, ang init ng iyong paghingang dalisay at simoy ng iyong paggiliw na tunay. Bayaang ang buwan sa aki'y ititig ang iwanag niyang lamlam at tahimik, liwayway bayaang sa aki'y ihatid magalaw na sinag at hanging hagibis. Kung sakasakaling bumabang humantong sa krus ko'y dumapo kahit isang ibon doon ay bayaan humuning hinahon at dalitin niya payapang panahon. Bayaan ang ningas ng sikat ng araw ula'y pasingawin noong kainitan, magbalik sa langit ng boong dalisay kalakip ng aking pagdaing na hiyaw. Bayaang sino man sa katotang giliw tangisang maagang sa buhay pagkitil; kung tungkol sa akin ay may manalangin idalangin, Bayan, yaring pagka himbing. Idalanging lahat yaong nangamatay, mangagatiis hirap na walang kapantay; mga ina naming walang kapalaran na inihihibik ay kapighatian. Ang mga bao't pinapangulila, ang mga bilanggong nagsisipagdusa; dalanginin namang kanilang makita ang kalayaan mong, ikagiginhawa. At kung an madilim na gabing mapanglaw ay lumaganap na doon sa libinga't tanging mga patay ang nangaglalamay, huwag bagabagin ang katahimikan. Ang kanyang hiwagay huwag gambalain; kaipala'y maringig doon ang taginting, tunog ng gitara't salterio'y mag saliw, ako, Bayan yao't kita'y aawitin. Kung ang libingan ko'y limat na ng lahat at wala ng kurus at batang mabakas, bayaang linangin ng taong masipag, lupa'y asarolin at kauyang ikalat. At mga buto ko ay bago matunaw maowi sa wala at kusang maparam, alabok ng iyong latag ay bayaang siya ang babalang doo'y makipisan. Kung magka gayon na'y aalintanahin na ako sa limot iyong ihabilin pagka't himpapawid at ang panganorin mga lansangan mo'y aking lilibutin.   Matining na tunog ako sa dingig mo, ilaw, mga kulay, masamyong pabango, ang ugong at awit, pag hibik sa iyo, pag asang dalisay ng pananalig ko. Bayang iniirog, sakit niyaring hirap, Katagalugang ko pinakaliliyag, dinggin mo ang aking pagpapahimakas; diya'y iiwan ko sa iyo ang lahat. Ako'y patutungo sa walang busabos, walang umiinis at berdugong hayop; pananalig doo'y di nakasasalot, si Bathala lamang dooy haring lubos. Paalam, magulang at mga kapatid kapilas ng aking kaluluwa't dibdib mga kaibigan bata pang maliit sa aking tahanan di na masisilip. Pag pasasalamat at napahinga rin, paalam estranherang kasuyo ko't aliw, paalam sa inyo, mga ginigiliw; mamatay ay siyang pagkakagupiling! Sa salin ni Andres Bonifacio